1. Terminologia
Dzieci dyslektyczne to te, u których na skutek fragmentarycznych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego występują trudności w mowie czytania i pisania. Wprawdzie termin „dysleksja” oznacza tylko obniżenie zdolności do czytania jednak zwykle ze słabą zdolnością czytania wiążą się specyficzne trudności w opanowaniu pisania, dla których brak jest oddzielnej nazwy. Termin „dysgrafia” i „dysortografia” nie wystarczają do określenia całości problemów w nauce pisania dzieci dyslektycznych. Dysgrafia – oznacza jedynie specjalne trudności w opanowaniu umiejętności kreślenie znaków graficznych. Dysortografia – odnosi się tylko do słabego przyswajania sobie specyficznych problemów pisowni. Podstawowe problemy dzieci dyslektycznych to zapamiętanie, jakie znaki trzeba kreślić, by napisać odpowiednie dźwięki oraz opanowanie prawidłowego pisania całościowego sylab i wyrazów. Są to analogiczne trudności do tych, jakie obserwujemy przy czytaniu. Wydaje się wręcz słuszne zastosowanie terminu „dysleksja” do przypadków obniżenia zdolności do czytania i pisania. Specyficzne trudności w nauce mogą dotyczyć również matematyki. Mówimy wtedy o dyskalkulii, czyli o strukturalnym zaburzeniu zdolności matematycznych. Termin „ryzyko dysleksji” odnosi się do dzieci przedszkolnych i uczniów kl. I – III wykazujących zaburzenia w rozwoju psychoruchowym, które mogą ujemnie wpływać na ich zdolności do opanowania podstawowych umiejętności szkolnych. Także uczniowie, u których stwierdzono pierwsze nasilone trudności w nauce, pomimo normy intelektualnej i dobrze funkcjonujących narządów zmysłu określani są tym terminem.
2. Objawy ryzyka dysleksji
Do grupy dzieci tzw. „ryzyka dysleksji” kwalifikuje się każde dziecko pochodzące z nieprawidłowej ciąży i skomplikowanego porodu (z mniejszą liczbą punktów w skali Aparg, z niską wagą urodzeniową, wcześniaki). Innymi czynnikami ryzyka są: występowanie zaburzeń dyslektycznych w rodzinie, opóźniony rozwój mowy, oburęczność, leworęczność, minimalne dysfunkcje neurologiczne w okresie niemowlęcym. Trudności w czytaniu i pisaniu ujawniają się dopiero w szkole, ale już w okresie przedszkolnym można zauważyć objawy, które cechują dzieci „ryzyka dysleksji”. Im więcej symptomów zauważamy, tym jest ono bardziej prawdopodobne.
a. Wiek przedszkolny:
- motoryka duża – opóźniony rozwój ruchowy, trudności z koordynacją ruchów, niechęć do zabaw ruchowych, dziecko wolno, niezgrabnie biega, ma trudności z utrzymywaniem równowagi, np. podczas chodzenia po krawężniku, ma kłopoty z nauczeniem się jazdy na rowerze, hulajnodze, - motoryka mała – mała sprawność ruchowa rąk podczas czynności samoobsługowych (trudności w zapinaniu ubrania, sznurowaniu butów itp. ), niechęć do zabaw manipulacyjnych takich jak nawlekanie korali, - funkcje wzrokowe, koordynacja wzrokowo-ruchowa – opóźnienia rozwoju grafomotorycznego, nieporadność w rysowaniu, rysunki prymitywne, nieprawidłowy chwyt ołówka, brak umiejętności narysowania koła (w wieku 3 lat), kwadratu i krzyża ( w wieku 4 lat), trójkąta i kwadratu (w wieku 5 lat), trudności w składaniu wg wzoru układanek, puzzli, - funkcje językowe – opóźniony rozwój mowy (pierwsze słowa powinny pojawić się w pierwszym roku życia, zdania proste – w wieku 2 lat, zdania złożone – w wieku 3 lat), nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych słów, trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów, z zapamiętaniem nazw lub szeregów nazw, np. pór roku, posiłków, częste przekręcanie wyrazów, trudności z zapamiętaniem piosenek, wierszyków, - lateralizacja – opóźniony rozwój, oburęczność, - orientacja w schemacie własnego ciała i przestrzeni – dziecko pięcioletnie nie umie wskazać prawej ręki.
b. Klasa „O”:
- motoryka duża – trudność w zabawach ruchowych, dziecko słabo skacze, niezgrabnie, wolno biega, ma trudności z chodzeniem po linii prostej, staniem na jednej nodze, trudności z nauczeniem się jazdy na rowerze, nartach, - motoryka mała – mała sprawność manualna, trudności z wiązaniem sznurowadeł na kokardkę, używaniem widelca, nożyczek, trudności z prawidłowym trzymaniem ołówka pomimo wielu ćwiczeń, kreślenie linii w niewłaściwym kierunku (od dołu do góry, z prawej do lewej strony), - koordynacja wzrokowo-ruchowa – trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki, trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (romb w wieku 6-7 lat), - funkcje językowe – wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i przekręcanie trudnych wyrazów, trudności z różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie np.: noże-nosze, bółka-półka, trudności z analizą i synteza sylabową i głoskową, trudności w nauce wierszyków i piosenek, w zapamiętywaniu i wypełnianiu więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności w zapamiętywaniu sekwencji takich jak dni tygodnia, pory roku, sekwencji czasowych (dziś, jutro), sekwencji cyfr (szeregi 4-cyfrowe), - funkcje wzrokowe – trudności z wyróżnianiem elementów całości, z wyróżnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, trudności z wykonaniem zabaw dydaktycznych angażujących funkcje wzrokowe (mozaiki, układanki, puzzle, układanie wzorów z klocków), dzieci te często tworzą własne ładne kompozycje, lecz nie potrafią układać wg wzorów, trudności z odróżnieniem kształtów podobnych (litery m-n, l-t,ł) oraz identycznych, lecz ułożonych inaczej w przestrzeni (litery p, b, g, d), - lateralizacja – brak ustalenia ręki dominującej, oburęczność, - orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – nieznajomość schematu ciała, mylenie kierunków: prawa-lewa (prawa noga, lewa ręka), dziecko nie umie określić kierunku na prawo i na lewo od siebie, - orientacja w czasie – zaburzenia dotyczące trudności z określeniem pory roku, dnia, - czytanie – nasilone trudności w nauce czytania, czyta bardzo wolno, głównie głoskuje, nie zawsze potrafi dokonać wtórnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie czytanego tekstu, - pierwsze próby pisania – często pisze litery i cyfry zwierciadlanie, odwzorowuje wyrazy pisząc je od strony prawej do lewej.
c. Wiek szkolny, klasa I – III:
- motoryka duża – mała sprawność ruchowa całego ciała, niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wychowania fizycznego, trudności wykonywaniem niektórych ćwiczeń np.. układów gimnastycznych, - motoryka mała – obniżona sprawność ruchowa rąk, problemy z opanowaniem czynności samoobsługowych (np. jedzenie nożem i widelcem), - koordynacja wzrokowo-ruchowa – trudności z rzucaniem do celu i chwytaniem, niechęć do rysowania i pisania, zbyt mocny chwyt ołówka, przez co ręka szybciej się męczy, trudności z rysowaniem szlaczków w liniaturze zeszytu, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, niski poziom graficzny rysunków i pisma, - funkcje wzrokowe – trudności z wyróżnianiem elementów z całości i z ich syntezowaniem w całość, np. budowanie według wzoru konstrukcji z klocków, układanie mozaiki, puzzli, trudności z wyróżnianiem szczegółów różniących dwa obrazki, trudności z odróżnianiem kształtów podobnych (litery m-n, l-t,ł) oraz identyczny, lecz ułożonych inaczej w przestrzeni (litery p-b-g-d), - funkcje językowe – wadliwa wymowa, przekręcanie złożonych wyrazów (przestawianie głosek i sylab, asymilacje głosek, np. sosa, szosa), używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym: trudności z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych, sformułowań wyrażających stosunki przestrzenne: nad-pod, za-przed, wewnątrz, na zewnątrz, trudności z pamięcią fonologiczną, sekwencyjną, czyli trudności dotyczące zapamiętywania: sekwencji nazw, np. nazw dni tygodnia, pór roku, nazw kolejnych posiłków, sekwencji czasowej: wczoraj – dziś – jutro i sekwencji cyfr: szeregów 4-cyfrowych, wierszy, piosenek, więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności z szybkim wymienianiem nazw, np. wszystkich znanych owoców, szeregu słów, wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków, trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem liter alfabetu, cyfr, powtarzaniem z pamięci szeregu słów oraz szeregów cyfrowych (złożonych z pięciu cyfr), trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, - lateralizacja – utrzymywanie się oburęczności, - orientacja w schemacie ciała i przestrzeni – trudność z jednoczesnym wskazywaniem na sobie części ciała i określanie ich terminami: prawe-lewe, np. odróżnieniem prawej i lewej ręki, strony ciała, trudności z określaniem położenia przedmiotów względem siebie, np. prawo od drzwi, pisanie liter i cyfr zwierciadlanie lub zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony (zaburzone funkcje przestrzenne), - czytanie – słabe postępy w nauce czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną, dziecko bardzo wolno czyta – prymitywna technika (głoskowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą słowa), czytanie „niepewne”, szczególnie, gdy dziecko czyta głośno (dukanie), ale mało błędów lub dziecko bardzo szybko czyta, lec popełnia przy tym wiele błędów, wynikają one z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu, słabo rozumie tekst po przeczytaniu na głos, częste błędy w czytaniu: pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcenie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych, pomijanie linii tekstu lub odczytywanie jej ponownie, pomijanie interpunkcji, niepewność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie np. on-no, od-do, trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab w wyrazy we właściwym porządku (sylaby często są gubione), - pisanie – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni związane z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudności z zapamiętywaniem kształtu rzadziej występujących liter (np. wielki litery pisane: F, H, Ł, G), mylenie liter podobnych pod względem kształtu i wielkości np. l-t-ł, m-n, L-T, G-C, o-a, mylenie liter podobnych kształtem lecz inaczej położonych w przestrzeni: p-b-d-g, b-d, n-u, 6-9, E-3, popełnianie błędów podczas przepisywanie tekstów; niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter, zapisywanie wyrazu na różne sposoby, np. szyja: szja-szyia, złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, niewłaściwe zachowanie marginesu, pomijanie znaków diakrytycznych (kropek, haczyków nad i pod literą), - pisanie – trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikającej z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych (spostrzegania słuchowego dźwięków mowy) i pamięci fonologicznej –objawiają się myleniem liter odpowiadającym głoskom podobnym fonetycznie (n. Głoski z-s, w-f, d-t, k-g), trudnościami z zapisywaniem zmiękczeń, myleniem głosek i-j, głosek nosowych ą – om, ę – en, opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab w wyrazie, co zmienia jego sens, pisaniem wyrazów bezsensownych, na skutek pojawiania się kilku błędów w jednym wyrazie, nasilonymi trudnościami podczas pisania ze słuchu (dyktanda), trudności z przenoszeniem wyrazów, uporczywie występujące błędy ortograficzne ó-u, ż-rz, ch-h, łączenie wyrazów, - orientacja w czasie – trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze, trudności w pamiętaniu aktualnej daty, daty swoich imienin, urodzin.
3. Profilaktyka
W związku ze stale rosnącą liczbą dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania istotnego znaczenia nabiera wczesne rozpoznawanie i likwidowanie objawów dysleksji. Ogromne znaczenie profilaktyczne ma wczesna wykrywalność pierwszych trudności w nauce, kompleksowe ustalenie przyczyn oraz szybkie podjęcie terapii opartej na uczeniu polisensorycznym (wielozmysłowym). Im wcześniej dzieci z „ryzyka dysleksji” zostaną objęte opieką, tym większe szanse, że trudności te nie będą ujemnie wpływać na cały przebieg późniejszej edukacji. Zaburzenia dyslektyczne nie ustępują samoistnie, a z upływem lat pogłębiają się wpływając ujemnie na cały przebieg nauki. Jeżeli symptomy – pomimo pomocy udzielanej przez nauczyciela i właściwej pracy rodziców – utrzymują się jeszcze w klasie III, należy skierować dziecko na badanie diagnostyczne do poradni psychologiczno-pedagogicznej w celu stwierdzenia, co jest przyczyną owych zaburzeń. Objawy specyficznych trudności w nauce zależą od rodzaju zaburzonych funkcji, dla tego też dokładna obserwacja dziecka, jego wytworów oraz wywiad z rodzicami pozwolą określić cele programu profilaktycznego w odniesieniu do dzieci z ryzyka dysleksji. Nauczyciel dysponujący wiedzą na temat rodzaju zaburzeń psychoruchowego rozwoju dziecka potrafi postawić wstępną diagnozę. Kryteria włączenia dziecka do grupy wymagającej wnikliwej obserwacji są następujące: - obniżona sprawność motoryki dużej i małej, - trudność z ustaleniem letaralizacji, lateralizacji skrzyżowana, lewostronna, - kłopoty z orientacją w schemacie ciała i przestrzeni, - trudność w rozróżnianiu głosek podobnych, - deficyt pamięci świeżej (problem z zapamiętaniem wielu nazw, zapamiętywaniem treści kilku poleceń w tym samym czasie, materiału uszeregowanego w serie i sekwencje), - występowanie zaburzeń rozwoju językowego i mowy (nieprawidłowa realizacja niektórych głosek, przekręcanie złożonych wyrazów, używanie sformułowań niepoprawnych pod względem gramatycznym itp.), - słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa, która często przejawia się niechęcią do rysowania.
Poprzez obserwację objawów typowych dla dzieci z ryzyka dysleksji można wyłonić te, u których zauważa się pewne predyspozycje do wystąpienia specyficznych zaburzeń w czytaniu i pisaniu. Każde dziecko ma charakterystyczne dla siebie trudności w uczeniu się, może więc mieć trudności w uczeniu się ze słuchu, w zakresie pamięci wzrokowej, zapamiętywaniu sekwencji. Szczególną uwagę zwrócić należy na dzieci pochodzące z grup ryzyka okołoporodowego, z rodzin, w których występowała dysleksja oraz dzieci mające cechy dysharmonijnego rozwoju. Konfrontacja wyników obserwacji dziecka z opisem objawów ryzyka dysleksji w poszczególnych obszarach funkcjonowania pozwalają już bardzo wcześnie wytypować dzieci z grupy tzw. Ryzyka dysleksji. Możemy je zdiagnozować na podstawie wcześniej wymienionych objawów, leżących u podstaw opanowania umiejętności czytania i pisania a także przeprowadzając dokładne badania: - lateralizacji, - sprawności motorycznej (motoryka mała i duża), - analizy i syntezy wzrokowej, - analizy i syntezy słuchowej, - umiejętności językowych (systemy fonetyczno-fonologicznego, semantycznego, syntaktycznego), - pamięci, - operacji myślowych (przy problemach z uczeniem się matematyki).
Po dokonaniu analizy uzyskanych wyników można ustalić jaki rodzaj czynności sprawia badanemu uczniowi największą trudność. Działania terapeutyczne należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej po ich rozpoznaniu, gdy trudności w czytaniu i pisaniu nie znikają pod wpływem zwykłych zabiegów pedagogicznych i dodatkowej pomocy. Nauczyciel obserwując u ucznia występowanie specyficznych trudności w nauce o dużym nasileniu powinien skierować go na specjalistyczne badanie do poradni pedagogiczno – psychologicznej. Jednocześnie w oczekiwaniu na pełną diagnozę powinien rozpocząć zabiegi korekcyjno – kompensacyjne zaburzonych funkcji.
4. Założenia programu profilaktyki dysleksji
Programem profilaktyki dysleksji objęte są dzieci kl. I-III. W ramach programu przeprowadza się: - badania diagnostyczne wytypowanych dzieci z grupy ryzyka (logopeda, pedagog szkolny, psycholog), - ćwiczenia stymulujące rozwój poszczególnych funkcji dla całych zespołów klasowych (wychowawca klasy), - zajęcia dla wytypowanych dzieci (wychowawca klasy, pedagog, logopeda), - szkolenia dla rady pedagogicznej rodziców.
Klasa I Pierwszy semestr nauki to czas, kiedy powinno się bardzo wnikliwie obserwować uczniów. Powodzenie dziecka zależy od tego jak było ono przygotowane do podjęcia nauki, czy uczęszczało na zajęcia w klasie zerowej. Ogromne znaczenie ma też fakt, że dzieci podejmujące naukę w tej samej klasie mogą różnić się wiekiem nawet o rok. Jest to niezwykle istotne, gdyż mogą występować istotne różnice rozwoju funkcji koniecznych do opanowania umiejętności czytania i pisania u poszczególnych dzieci. Uczniowie opanowują te nowe umiejętności w bardzo różnym tempie, dlatego też należy bardzo zindywidualizować proces nauczania. W klasie pierwszej powinny być przeprowadzane ćwiczenia stymulacyjne, w ramach których wszystkie dzieci będą ćwiczyły funkcje konieczne przy nauce czytania i pisania: - koncentrację uwagi, - sprawność manualną, - percepcję słuchową, - percepcję słuchową, - orientację w schemacie ciała i przestrzeni.
Ćwiczenia te są przeprowadzane przy okazji realizacji programu. Nauczyciel powinien codziennie przeprowadzać ćwiczenia sprawności motorycznej, spostrzegania słuchowego i wzrokowego, myślenia oraz pamięci jako przerwę między zadaniami poświęconymi nauce czytania i pisania dla całej klasy. W razie potrzeby można zorganizować całogodzinne zajęcia stymulacyjne dla całego zespołu klasowego prowadzone przez wychowawców, logopedę, nauczyciela gimnastyki korekcyjnej lub specjalistę z zakresu terapii pedagogicznej. Należy także ćwiczyć: - prawidłowy chwyt ołówka (dzieci, zwłaszcza o słabej sprawności rąk, leworęczne, powinny jak najdłużej pisać tylko ołówkiem – nawet cały rok, dla dzieci mających problem z prawidłowym chwytem można wprowadzić nasadkę Tymichowej), - kierunek pisma od lewej do prawej strony (pomocne jest narysowanie w lewym górnym rogu każdej kartki w zeszycie znaku graficznego, np. serduszka), - pamięć krótkotrwałą, długotrwałą, - czynności porównywania, kategoryzowania, klasyfikowania.
W ramach zajęć wychowania fizycznego należy przeprowadzić testy lateralizacji i sprawności ruchowej w celu wytypowania dzieci z zaburzeniami motorycznymi. Po przeprowadzeniu orientacji można zorganizować – niezależnie od ćwiczeń stymulacyjnych w klasie – zajęcia profilaktyczno – terapeutyczne dla uczniów, którzy należą do grupy ryzyka dysleksji ze względu na zaburzenie mowy, słuchu fonematycznego i opóźniony rozwój motoryczny. Konieczne jest także przeprowadzenie badań analizy i syntezy wzrokowej.
Wszystkie dzieci z ryzyka dysleksji powinny być przebadane Skalą Ryzyka Dysleksji M. Bogdanowicz. Nauczyciel wypełnia arkusz SRD sam, po obserwacji dziecka, bądź przeprowadzając wywiad z rodzicami. Dzięki tej skali można wykryć wczesne symptomy wskazujące na możliwości wystąpienia dysleksji i wytyczyć wstępnie kierunek pracy z dzieckiem. Opis i instrukcja stosowania SRD znajduje się w książce M. Bogdanowicz „Ryzyko dysleksji”. (zał.1) U wielu uczniów stwierdzamy opóźnienia lub zaburzenia w zakresie jednej funkcji zaangażowanej w procesie nabywania umiejętności czytania i pisania (np. percepcji wzrokowej, co utrudnia rozpoznawanie i rozróżnianie kształtów liter), dlatego zabiegi terapeutyczne ukierunkowane na stymulację rozwoju nieprawidłowo rozwijających się funkcji mogą spowodować całkowite zlikwidowanie opóźnień i uniknięcie trudności szkolnych. Wybór metod i form pracy musi być oparty na uczeniu polisensorycznym i zindywidualizowanym podejściu do ucznia. Zadania wymagające zaangażowania wielu analizatorów wpływających na lepsze odbieranie, zapamiętywanie i wykorzystanie doświadczeń w nowym działaniu. Konieczne jest także stosowanie zasady kompensacji zaburzeń – ćwiczenia funkcji zaburzonych muszą być łączone z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych. Należy jednak bardzo uważać, aby nie przyspieszać na siłę nauki czytania i pisania u tych dzieci, których rozwój umysłowy wymaga dłuższego czasu na wyrównywanie deficytów rozwojowych. Są jednak uczniowie, u których zaburzenia obejmują kilka funkcji jednocześnie i którzy mają problemy z koordynacją percepcyjno – motoryczną. Jeżeli mimo udzielanej pomocy utrzymują się u nich poważne problemy z nauką czytania i pisania, w drugim półroczu należy skierować ich do poradni psychologiczno – pedagogicznej, w celu przeprowadzenia dokładnych badań.
5. Zasady usprawniania funkcji percepcyjno – motorycznych u dzieci z ryzyka dysleksji.
Konstrukcja oraz realizacja programu postępowania profilaktycznego powinna być oparta na analizie uwzględniającej przyczyny trudności i rodzaj zaburzenia. Należy wybierać z metod terapeutycznych w pierwszej kolejności te, które mobilizują do działania kilka funkcji (głównie percepcję słuchową, wzrokową itp.), bazują na umiejętnościach posiadanych już przez dziecko, zapewniają prawdopodobieństwo osiągnięcia w szybkim czasie sukcesu, mobilizują do systematyczności, korygują wady od najprostszych do najbardziej skomplikowanych. W nauczaniu dzieci ze specyficznymi problemami najskuteczniejsze jest uczenie polisensoryczne, czyli uczenie z zaangażowaniem wielu zmysłów naraz: słuchu, wzroku, dotyku i kinestezji (czucia ruchu). Angażuje ono wiele narządów zmysłu naraz: oczy, uszy, narządy mowy, palce, mięśnie, dzięki czemu informacje zostają przekazane do mózgu wieloma kanałami. Dzięki temu dziecko wykorzystuje te zmysły, które są jego mocną stroną, jednocześnie ćwicząc i rozwijając te, które są niedoskonałe. Możliwe jest wykorzystanie zjawiska korekcji i kompensacji. Dzieci wytypowane przez nauczyciela i logopedę jako dzieci z ryzyka dysleksji powinny być objęte zajęciami dodatkowymi realizowanymi w ramach zajęć dydaktyczno – wyrównawczych, zajęć korekcyjno – kompensacyjnych lub dodatkowych zajęć z logopedą. Program powinien być zróżnicowany w zależności od tego, których procesów poznawczych dotyczą zaburzenia będące źródłem obserwowanych trudności. Musi on obejmować usprawnianie funkcji percepcyjno – motorycznych i ich integracji oraz usprawnianie funkcji językowych. Równocześnie powinien nieć oddziaływanie psychoterapeutyczne ogólnie uspokajające i aktywizujące dziecko do nauki.
6. Przykłady ćwiczeń usprawniające funkcje percepcyjno – motoryczne.
Zajęcia manualne
1. Malowanie – rozluźnianie napięcia mięśniowego rąk. - wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru, - malowanie form kolistych, - malowanie form falistych, - malowanie dużych konturowych rysunków,
2. Usprawnianie końców palców - stukanie czubkami palców, - malowanie suchym palcem, - malowanie pęczkiem waty, - modelowanie w glinie i plastelinie, - wyrywanki, naklejanki, - nawlekanie koralików,
3. Ćwiczenia graficzne - kreślenie form falistych, - kreślenie prostych linii, - malowanie kredkami konturowych rysunków, - kreślenie linii w ograniczonym polu, - kopiowanie rysunków, - rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter
Przykłady ćwiczeń usprawniających spostrzeganie wzrokowe i orientację przestrzenną
- dobieranie par jednakowych obrazków, - układanie obrazków po lewej i po prawej stronie, - układanie obrazków w szeregu wg kolejności w jakiej były pokazywane, - dobieranie części do całego obrazka, - układanie obrazków z części, - dobieranie jednakowych form geometrycznych, - układanie kompozycji z oddzielnych figur geometrycznych, - układanie kompozycji z części, - rysowanie kompozycji geometrycznych za pomocą szablonów, - kończenie zaczętych rysunków,
Przykłady ćwiczeń usprawniających analizę i syntezę słuchową, koordynację słuchowo – wzrokową
- odtwarzanie „rytmu” ilustrowanego układem przestrzennym, - rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającemu wystukanemu „rytmowi”, - rozpoznawanie „rytmu” zgodnego z układem przestrzennym, - odtwarzanie w układzie przestrzennym wystukanego „rytmu”, - graficzne odtwarzanie wystukanego „rytmu”, - analiza zdań na wyrazy i wyrazów na sylaby, - układanie zdań i rozdzielanie ich na wyrazy, - rozwijanie zdań i porównywanie liczby wyrazów w zdaniach, - dzielenie wyrazów na sylaby, - liczenie sylab, - tworzenie wyrazów rozpoczynających się od podanej sylaby, - rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalenie miejsca jej położenia, - rozpoznawanie i wyodrębnianie głosek z wyrazów, - wybieranie obrazków, których nazwy rozpoczynają się od danej głoski, - rozpoznawanie nazwy obrazka na podstawie pierwszej głoski, - wydzielenie pierwszej głoski z nazwy obrazka, - dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską, - wybieranie obrazków, których nazwy kończą się określoną głoską, - wydzielanie ostatniej głoski z nazwy obrazka, - rozpoznawanie głosek wewnątrz wyrazów o różnej liczbie sylab, - rozpoznawanie samogłosek w wyrazach, - różnicowanie głosek (c – cz), - określanie miejsca położenia w wyrazie rozpoznanej głoski, - rozpoznawanie głoski powtarzającej się w wyrazie.
Czytanie i pisanie sylab i wyrazów
- utrwalenie znajomości liter i różnicowanie samogłosek i spółgłosek, - dobieranie par jednakowych liter, - wyszukiwanie podanej litery w tekście, - układanie pociętych liter – układanka obrazkowo – literowa, - rozpoznawanie i nazywanie liter, - wykonywanie plansz i albumów ilustrujących litery, - dobieranie liter wielkich do małych, - dobieranie par z liter drukowanych i pisanych, - pisanie liter odpowiadających pierwszej głosce nazwy obrazka, - dobieranie samogłosek do wyrazów jednosylabowych „Co tu się schowało?”, - rozpoznawanie i czytanie całych sylab dwuliterowych, - wysłuchiwanie samogłosek w sylabach dwuliterowych otwartych, - samodzielne tworzenie i pisanie sylab otwartych z wszystkimi samogłoskami, - czytanie w krótkich ekspozycjach i zapisywanie sylab, - utrwalanie czytania sylab dwuliterowych, - czytanie sylab dwuliterowych i łączenie ich z podanymi słowami w nowe wyrazy za pomocą rebusów, - tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylab otwartych dwuliterowych przez podstawianie sylab końcowych do stałej sylaby początkowej, - samodzielne układanie wyrazów z sylab, - tworzenie trzyliterowych sylab zamkniętych, - tworzenie sylab trzyliterowych z różnych sylab dwuliterowych i spółgłosek, - czytanie i pisanie od razu całych sylab trzyliterowych zamkniętych, - analiza dźwiękowa sylab trzyliterowych zamkniętych i czytanie ich całościowo, - przekształcanie wyrazów, - tworzenie z sylab nowych wyrazów, - rozpoznawanie położenia samogłosek w sylabach trzyliterowych zamkniętych i otwartych, - tworzenie wyrazów dwusylabowych z sylabą trzyliterową otwartą, - analiza dźwiękowa wyrazów jednosylabowych, - rozpoznawanie i czytanie jednosylabowych wyrazów, - rozpoznawanie i czytanie całych wyrazów dwusylabowych, - czytanie wyrazów trzy (i więcej) sylabowych, - pisanie wyrazów o różnej liczbie sylab poprzedzone dzieleniem na sylaby i wyodrębnieniem samogłosek, - usprawnianie czytania i pisania wyrazów o różnej liczbie sylab przy pomocy dobieranek obrazkowo – wyrazowych, - czytanie wyrazów z podkreśleniem sylab i samogłosek, - czytanie i pisanie wyrazów o różnej liczbie sylab i łączenie ich w określone zestawy tematyczne.
Czytanie zdań i dłuższych tekstów
- czytanie zdań z pojedynczych wyrazów, - uzupełnianie niedokończonych zdań ilustracją i napisem, - dobieranie całych zdań do obrazków, - czytanie pojedynczych zdań i porządkowanie ich, - czytanie tekstów z przesłoną, - czytanie zdań złożonych
Przykłady metodycznego opracowanie konspektów zajęć można znaleźć w takich pozycjach jak: J.Czajkowska, K.Herda „Zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w szkole”, H.Skibińska „Praca korekcyjno kompensacyjna z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu”.
Autor: Dorota Nowak |